Bí mật của tiền bạc
Dịch từ series nổi tiếng "Hidden secrets of money" của Mike Maloney. Bài viết giúp bạn hiểu về nguồn gốc, bản chất của tiền bạc & tiền tệ.
Tiền tệ và tiền bạc
Tiền tệ (currency) là một phương tiện trao đổi, đơn vị kế toán (cái bánh giá 5$, cái túi giá 100$, ta nói $ là 1 đơn vị kế toán), có tính bền, gọn nhẹ, chia nhỏ được (1 tờ 10$ = 2 tờ 5$), và có thể thay thế được ( 1$ của A ngang với 1$ của B).
Tiền bạc (money) có những tính chất của tiền tệ + chức năng lưu giữ giá trị trong thời gian dài.
Vậy tại sao tiền tệ không thể “lưu giữ giá trị trong thời gian dài”? Nguyên nhân là do chính phủ có thể in thêm tiền và pha loãng nguồn cung tiền tệ.
Thử nghĩ xem, bạn đang có 100$ trong tổng nguồn cung 1000$ tiền tệ. Bùm, chính phủ in thêm 1000$ cho vào nền kinh tế, vậy tài sản của bạn lúc này vẫn là 100$ nhưng trên tổng nguồn cung 2000$, tức là giảm đi 1/2. Thêm vào đó, bạn còn mất thời gian và sự tự do của mình để đổi lấy “sự giảm 1/2” này (1/2 là ví dụ, mỗi người có biến số khác nhau). Chính phủ thông qua việc sử dụng tiền tệ quốc gia đã đánh cắp đi tài sản thực sự là thời gian và sự tự do của bạn.
Bảy giai đoạn của một xã hội
Trước công nguyên, đế chế Athens đã sử dụng tiền xu đúc bằng vàng bạc dùng làm trao đổi. Athens là xã hội đầu tiên có hệ thống thuế và thị trường tự do. Kinh tế xã hội phát triển, nhu cầu chi tiêu quốc gia (xây dựng cơ sở hạ tầng, quốc phòng, chiến tranh,…) ngày càng tăng. Khoản chi tiêu lớn hơn khoản thuế thu được dẫn đến chi tiêu thâm hụt. Sự giảm phát xảy ra trong Athens, khi một lượng lớn tiền đúc rời khỏi thành để tài trợ cho quân đội. Lượng tiền đúc không đủ, họ nảy ra ý định pha loãng tiền đúc đưa vào lưu thông. Có nghĩa là, 1000 đồng xu trước kia được nấu chảy và pha loãng với đồng để cho ra 2000 đồng xu.
Họ tiếp tục làm vậy dẫn tới lượng tiền đúc không nguyên chất ngày càng nhiều. Theo định luật Gresham, người dân có xu hướng dùng tiền xu đồng để trao đổi và cất tiền vàng bạc.
Tiền vàng bạc nguyên chất dần biến mất khỏi lưu thông và khá hiếm. Lúc này, tiền vàng bạc có giá trị bằng cả tá tiền xu đồng. Lần đầu tiên, vàng bạc có giá cả, trước đó mọi thứ được định giá bằng khối lượng vàng và bạc.
Tiền xu đúc nhiều tới mức không còn giá trị, sự lạm phát tất yếu xảy ra. Athens chìm trong siêu lạm phát, suy thoái kinh tế và sụp đổ.
Trải qua nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau nhưng kịch bản trên vẫn lặp đi lặp lại cho tới hiện nay theo cùng một cách. Nó luôn diễn ra theo bảy giai đoạn, đi từ tiền bạc sang tiền tệ và kết thúc bằng việc quay trở lại tiền bạc:
Đất nước sử dụng tiền tốt là vàng bạc hoặc tiền được đảm bảo bởi vàng bạc
Kinh tế xã hội phát triển, chính quyền phải gánh vác nhiều gánh nặng kinh tế do thêm vào nhiều lớp cơ sở hạ tầng
Sự sung túc về kinh tế & thế lực chính trị gia tăng → tăng chi phí tài trợ cho bộ máy quân sự ngày càng đồ sộ
Đưa quân đội vào sử dụng → chi phí bùng nổ
Chiến tranh xảy ra. Để tài trợ cho quân đội, chính quyền cướp đoạt sự giàu có của người dân bằng cách phát hành thêm tiền tệ không giới hạn
Người dân cảm nhận rõ sự sụt giảm sức mua của tiền tệ trên thị trường, lạm phát tăng cao → mất niềm tin vào tiền tệ
Xảy ra sự dịch chuyển lớn từ tiền tệ sang tài sản giá trị → tiền tệ sụp đổ.
Dòng thời gian của đồng dollar mỹ $
Năm 18731, bản vị vàng tiêu chuẩn ra đời (tiền giấy neo vào vàng) ở Đức. Sau đó, vào năm 1914, Mỹ cho phát hành đồng dollar $. Mỗi tờ tiền được phát hành bởi kho bạc đều được viết “đã có khoản gửi vàng trong kho bạc, bạn có thể đem tiền giấy tới kho bạc để đổi lấy lượng vàng tương ứng”.
Năm 1944, bản vị dollar hay còn gọi là hệ thống BWS (Bretton woods system) ra đời. Đây là hiệp định cho phép nội tệ của các nước khác neo với đồng $, và $ neo với vàng theo tỉ giá 35$ = 1oz (ounce). Tức là, bạn có thể cần tờ giấy 35$ tới kho bạc để đổi lấy 1 ounce vàng vào bất cứ lúc nào.
Sau hiệp định BWS, mỹ tiếp tục in tiền ồ ạt tài trợ cho chiến tranh, chính sách xã hội dẫn đến chi tiêu thâm hụt. Việc này làm mở rộng cung tiền tệ, tăng lượng dollar trong lưu thông, xuất khẩu lạm phát khắp thế giới.
Những năm 1960s, các nước nhận ra rủi ro của đồng dollar, họ yêu cầu trả dollar để lấy lại vàng trước kia.
Năm 1971, chính phủ mỹ nhận thấy hệ thống tiền tệ thế giới sẽ sụp đổ nếu cứ lấy lại dollar và trả hết vàng (lúc đó kho bạc không còn vàng, chỉ toàn giấy lộn thì ai mà tin). Nixon2 quyết định bãi bỏ bản vị $ neo với vàng. Có nghĩa là chính phủ mẽo đứng ra bảo lãnh cho đồng $, không có đổi vàng gì nữa hết, tụi bây cứ xài đi, anh mạnh số 1 thế giới, anh đứng ra bảo kê cho nền kinh tế này.
Sau đó, đến năm 1973, bản vị vàng sụp đổ trên toàn thế giới. Đánh dấu tất cả đồng tiền trên thế giới trở thành tiền giấy.
Điều này đồng nghĩa với chính phủ các nước có thể in thêm đưa vào lưu thông hoặc rút bớt cung tiền thông qua các chính sách tiền tệ (ngân hàng là nơi điều tiết): QE, QT, cứu trợ, gói kích thích kinh tế,… khi họ muốn.
Khi cung tiền tăng lên thì sức mua của tiền giảm xuống → lạm phát. Bạn thấy giá nhà đất, đồ ăn, v.v tăng giá nhưng thật ra chúng vẫn như thế, chỉ là với số tiền đó bạn mua được ít hơn.
Biểu đồ trên là tổng nguồn cung tiền tệ của mỹ. Từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008, nguồn cung tăng nhanh một cách chóng mặt. Bất kể là QE, QT, gói cứu trợ, phục hồi, kích thích kinh tế,… thì kết quả cuối cùng vẫn giống nhau → làm tăng cung tiền trong dài hạn.
Vụ lừa đảo lớn nhất trong lịch sử nhân loại
Bond (trái phiếu) viết tắt của bondage, là một tờ giấy nợ (IOU- i owe you) của Treasury (kho bạc) phát hành để vay tiền và sẽ trả lại gốc và lãi trong tương lai.
Treasury phát hành bond, sau đó bán đấu giá bond cho bank, bank bán lại cho Fed, Fed ký chi phiếu phát hành IOU, cho phép bank in tiền và lấy tiền đó trả cho Treasury. Quá trình cứ lặp đi lặp lại như vậy. Kết quả Fed chất 1 đống bond, còn gọi là nợ quốc gia. Bank bản chất là công ty kinh doanh tiền, ở đây làm trung gian và kiếm lời ở mọi bước.
Thắc mắc ở đây là:
Fed lấy tài sản gì đảm bảo mà ký sec? Nothing, không gì cả, nên khi Fed ký sec thì tiền được tạo ra. Bank chỉ là nơi thực thi nhiệm vụ in tiền.
Tại sao Fed không ký tờ sec rồi in tiền đưa vào lưu thông mà phải mua bond của treasury thông qua bank làm gì cho phức tạp? Đúng rồi đấy, tụi elite cố tình làm phức tạp quá trình này bằng trò chơi hoán đổi với tên gọi “hoạt động thị trường mở” để đánh lừa người dân (mass3 aka NPC_ non player character).
Tiền trong xã hội bao gồm tiền mặt (cash) và tiền trong tài khoản bank (digital currency aka tiền điện tử). Khi bạn gửi tiền vào tài khoản thì bank được phép sử dụng số tiền này trong khuôn pháp lý nhất định. Ví dụ A gửi 100$ cash vào tài khoản bank, bank sẽ hợp pháp lấy 90$ “kinh doanh” mà không cần nói cho A biết và giữ lại 10$ ( tỉ lệ dự trữ 10%, tỉ lệ này có thể thay đổi) phòng khi A muốn rút tiền. Nhưng trong tài khoản A vẫn hiện 100$, con số này gọi là tín dụng ngân hàng (aka digital currency)_ giấy nợ mà bank vay của A để thay thế số tiền đó. Digital currency tuy khác với cash nhưng vẫn có giá trị lưu hành 1:1 → ta có 190$ lưu hành trong thị trường.
Sau đó, C đến bank vay 90$ để sử dụng. C dùng số tiền này chi tiêu mua sắm và đưa cho D. Sau đó, D tiếp tục gửi 90$ vào tài khoản bank. Theo công thức trên, lúc này ta có 271$ lưu hành trong thị trường. Quá trình này cứ lặp đi lặp lại, từ 100$ cash ban đầu có thể tạo ra 1000$ tín dụng ngân hàng. Thông qua quá trình này, hệ thống bank tạo ra phần lớn tiền sử dụng trong xã hội. Bank chính xác là cỗ máy in tiền theo cả nghĩa đen (in tiền giấy) lẫn nghĩa bóng (tạo thêm tiền điện tử aka digital currency)
Fed thành lập năm 1913, là tổ chức có chủ sở hữu, không chịu sự quản lý của chính phủ mỹ, cũng trong năm đó hiến pháp được sửa đổi lại cho phép thu thuế thu nhập. Phần lớn thuế mà chúng ta đóng không sử dụng cho mục đích công cộng. Treasury lấy tiền thuế thu được chuyển cho Fed để trả lãi cho số trái phiếu mà Fed đã mua của …Treasury. Chính phủ vay tiền chi tiêu, nhưng thu thuế người dân để trả nợ (@@, what the f*** is that)
Alan Greenspan4 “There is no other agency of government which can overrule action that we take”
“Không có cơ quan chính phủ nào khác có thể bác bỏ hành động mà chúng tôi thực hiện”
Trần nợ là nợ mà mỗi quốc gia đang gánh. Con số này tăng lên mỗi ngày do chi tiêu thâm hụt, chính phủ luôn phải chi tiêu nhiều hơn, vay nợ mới để chi tiêu và trả nợ cũ.
Đầu tiên, khi chính phủ cần tiền, họ phát hành trái phiếu (IOU) thông qua kho bạc. Kho bạc bán IOU lại cho Fed thông qua ngân hàng. Fed mua IOU với lãi suất, coi nó như tài sản quốc gia, sau đó kí sec cho phép ngân hàng in tiền. Ngân hàng chuyển tiền in được cho kho bạc, số tiền này được chính phủ dùng cho các hoạt động chi tiêu quốc gia. Tiền đưa ra lưu thông, chảy vào lại ngân hàng, qua hình thức tín dụng làm mở rộng nguồn cung tiền theo cấp số nhân. Người dân phải đóng đủ các loại thuế, kho bạc dùng tiền thuế này để trả nợ cho Fed. Chính phủ dựa vào thuế để bóc lột thời gian và sự tự do của chúng ta, và đây là cách xã hội vận hành (sad but true).
Những ai đã đang và sẽ 925 (nine to five aka rat race) từ ngày này qua tháng nọ, chúng ta phải ý thức được xã hội vận hành như thế nào. Mục đích không phải làm hero, thù ghét chế độ, bất mãn giai cấp, chống lại nó… (châu chấu đá xe hay gì :v), mà để biết mình đang ở đâu? và có kế hoạch tương lai cho bản thân. Bác đã dạy “không có gì quý hơn độc lập, tự do”. Do đó, thời gian và sự tự do mới là thứ quan trọng nhất.
Các mốc thời gian có thể không chính xác
Tổng thống thứ 37 của mỹ, nhiệm kỳ 1969-1974
Tầng lớp người dân lao động
Chủ tịch Fed, nhiệm kỳ 1987- 2006